Diyabet: Detaylı Beslenme Rehberi ve Örnek Diyabetik Diyet

Diyabet (Şeker Hastalığı) Nedir?

Diabetes Mellitus (DM), insülin salgılanmasında, aktivitesinde veya her ikisinde oluşan bozukluklar nedeniyle kan şekerinin yükselmesi ve diğer metabolizmaların olumsuz etkilenmesiyle ortaya çıkan bir metabolik hastalıktır. İnsülin, pankreasın β-hücrelerinden salgılanan ve vücuttaki glikoz, protein ve yağların kullanımı, depolanması ve taşınmasında görev alan anabolik bir hormondur. DM, Tip 1, Tip 2 ve gestasyonel diyabet (gebelik diyabeti) olarak görülür.

 

Diyabetin Belirtileri

Diyabet, kan şekerinin kontrolsüz yüksek olduğu durumlarda çeşitli belirtilere yol açar. Hem Tip 1 hem de Tip 2 diyabette görülebilen genel belirtiler şunlardır:

  • Polidipsi: Aşırı su içme isteği. Kandaki fazla glikoz vücuttan atılmaya çalışırken su kaybı yaşanır.
  • Poliüri: Sık idrara çıkma. Yüksek glikoz nedeniyle böbrekler daha fazla idrar üretir.
  • Noktüri: Gece idrara çıkma isteği.
  • Polifaji: Aşırı yemek yeme isteği. Hücreler glikozu yeterince kullanamayınca kişi sürekli açlık hissi duyar.

Diğer belirtiler ise şunlardır:

  • Yorgunluk: Glikoz kullanımı yetersiz olduğu için sürekli yorgunluk hissi.
  • Yaraların geç iyileşmesi: Yüksek kan şekeri iyileşme süreçlerini zorlaştırır.
  • Sık enfeksiyonlar: Yüksek şeker bağışıklık sistemini zayıflatır.
  • Bulanık görme: Gözlerdeki sıvı dengesindeki bozulma nedeniyle bulanık görme.
  • Karıncalanma: Sinir hasarı sonucu ellerde ve ayaklarda karıncalanma hissi.

Diyabetin Nedenleri

Tip 1 Diyabet:

Tip 1 diyabet, genellikle otoimmün bir reaksiyon sonucu pankreasın insülin üreten β-hücrelerinin kaybı ile gelişir. Genetik ve çevresel faktörler etkili olup, genç yaşlarda başlar ve hızla ilerler. Hücreler glikozu enerji için kullanamayınca vücut yağ yakarak zayıf bir yapıya yol açar.

Tip 2 Diyabet:

Tip 2 diyabet, insülin direnci ve β-hücre fonksiyonlarının azalmasıyla ortaya çıkar. Aile öyküsü, obezite, hareketsiz yaşam tarzı, prediyabet ve gestasyonel diyabet gibi faktörler risk yaratır. Hücreler insüline duyarsız hale gelir veya pankreas yeterli insülin üretmez, bu da hiperglisemiye (kan şekeri yüksekliği) yol açar. Genellikle kilolu bireylerde ve erişkin yaşta başlar.

Diyabet Nasıl Tedavi Edilir?

Tip 1 Diyabet Tedavisi:

Tip 1 diyabet, doğuştan veya çocukluk döneminde başlar ve yaşam boyu insülin tedavisi gerektirir. Pankreasın insülin üretimi yetersiz olduğunda, dışarıdan insülin alınarak kan şekeri seviyeleri düzenlenir. Düzenli insülin uygulamaları, yeterli fiziksel aktivite, diyet ve takip hastanın yaşam kalitesini artırır.

Tip 2 Diyabet Tedavisi:

Tip 2 diyabet, kan şekeri seviyeleri kontrol altına alınamadığında oral antidiyabetikler veya insülin tedavisi gerektirir. Erken dönemde doğru beslenme ve fiziksel aktivite, kan şekerini düzenler ve ilaç ihtiyacı azaltılabilir. Tedavi hedefi, kan şekerini sağlıklı seviyelere çekmek ve uzun vadede korumaktır.


 

Diyabet Hastaları Nasıl Beslenmelidir?

Diyabet hastaları, sağlıklı bir beslenme planı ile kan şekeri ve insülini, HbA1c, kolesterol ve lipid seviyelerini kontrol altında tutulabilir, diyabetin komplikasyonları önleyebilir ve sağlıklı bir vücut ağırlığına ulaşabilirler.

KarbonhidratlarDiyabet Hastaları Nasıl Beslenmeli?

 

Kontrol altında tutulması gereken en önemli besinler karbonhidrat kaynaklarıdır. Ancak karbonhidratların diyette mutlaka yer alması gerekir, diyetin enerjisinin %45-55'i karbonhidratlardan gelmelidir. 

  • Çeşidine, miktarına ve pişirme yöntemine dikkat edilmelidir.
  • Kan şekerini hızla yükselten yüksek glisemik indeksli ve yüklü (Gİ ve GY) besinlerden kaçınılmalı; bunun yerine kan şekerini daha yavaş yükselten düşük Gİ'li ve kompleks karbonhidratlar tercih edilmelidir.
  • Meyve tüketiminde de dikkatli olunmalıdır. Üzüm ve incir gibi yüksek Gİ'li kuru meyveler az miktarda tüketilmeli; diğer meyveler ise günlük 2-3 porsiyonu aşmamalıdır.
  • Karbonhidratları protein ve sağlıklı yağlarla birlikte tüketmek, kan şekerini daha dengeli bir şekilde kontrol etmeye yardımcı olur.
  • Taze ve sıcak karbonhidrat içerikli yemekler (pilav, ekmek, muhallebi...) hızlı sindirilir ve kan şekerini daha hızlı yükseltir. Bu nedenle biraz ılındıktan sonra veya sonraki gün tüketilmeleri daha uygundur.

Yasaklar

Alternatifler ve Serbestler 

Beyaz Ekmek

Tam Tahıllı Ekmekler (Kepekli Ekmek, Tam Buğday Ekmeği, Çavdar Ekmeği)

Beyaz Un

Kepekli Un, Yulaf Unu, Keçiboynuzu Unu

Pirinç

Bulgur, Kinoa, Greçka, Basmati*

Kahvaltılık Gevrekler

Şekersiz Yulaf Müsli/Granola

Hazır Gofret

Şekersiz Yulaf Protein Bar

Hazır Kurabiye, Kek, Pasta

Evde Pekmez veya Meyvelerle Hazırlanabilir*

Meyve Suyu

Taze Meyve, Kuru Meyve*

Beyaz, Esmer Şeker

Pekmez, Bal*

Patates, Bezelye*, Pişmiş Havuç*

Tüm Sebzeler

Şerbetli Tatlı

Sütlü Tatlı*

* Az miktarda kontrollü ve ölçülü tüketilmelidir. Bazı diyabet hastaları tüketmemelidir bu nedenle diyetisyeninize danışmanız önerilir.

 

Proteinler

  • Hayvansal proteinler

Az veya orta yağlı olanlar tercih edilmelidir. Bu seçim, hayvansal yağların insülin direnci üzerindeki olumsuz etkilerini azaltır. Ayrıca balık, içerdiği omega 3 yağ asitleri sayesinde insülin duyarlılığını arttırır, bu nedenle haftada en az 2 kez, toplam 400 gram tüketilmesi önemlidir.

  • Bitkisel proteinler

Kurubaklagiller içeriğindeki çözünür lifler sayesinde prebiyotik özelliğe sahiptir ve hem sindirimi destekler hem de kan şekerini dengeler. 

 

Yağlar

Dikkatli tüketilmesi gerekenler: Margarin, tereyağı, hayvansal yağ gibi doymuş yağlar.Tüketimi azaltmak, insülin direncini ve diğer metabolik rahatsızlıkları önlemek için önemlidir.

Tercih edilmesi gerekenler: Zeytinyağı, ceviz gibi tekli doymamış yağlar. Bu yağlar, hem kalp sağlığını destekler hem de metabolik dengeyi sağlar.

Ve,

Tatlandırıcılar

Aspartam, sukraloz ve stevia gibi enerji içermeyen tatlandırıcılar düşük seviyelerde kullanılabilir, ancak bunların insülin salınımını uyardığı gösterilmiştir bu nedenle tercihen tüketilmemeliler. Ancak paketli diyabetik ürünlerin yüksek doymuş yağ içeriği obezite riskini arttırır.


 

Sağlıklı Diyabetik Diyet Örneği

Kahvaltı

Limonlu yeşil çay

Yumurta

Peynir (yarım yağlı)

Zeytinyağı

Tam tahıllı ekmek

Söğüş sebzeler

 

Ara öğün**

Tarçınlı meyve

Kuruyemiş

 

Öğle

Çorba

Yoğurt (yarım yağlı)

Kurubaklagil yemeği

Bulgur pilavı

Limonlu zeytinyağlı salata

 

Ara öğün**

Limonlu beyaz çay

Yulaflı meyveli yoğurt

 

Akşam

Ayran

Et/tavuk/balık

Zeytinyağlı sebze yemeği

Tam tahıllı ekmek

 

** Ara öğünler, diyabet hastasına göre (kullandığı ilaç, kan şekeri düzeyi, beslenme alışkanlıkları...) değişir.

Kan şekerini dengelemeyi öğrenmek zaman alabilir, bunun için bir diyetisyenden destek almanız gerekir.