Diabetes Mellitus (DM), insülin salgılanmasında, aktivitesinde veya her ikisinde oluşan bozukluklar nedeniyle kan şekerinin yükselmesi ve diğer metabolizmaların olumsuz etkilenmesiyle ortaya çıkan bir metabolik hastalıktır. İnsülin, pankreasın β-hücrelerinden salgılanan ve vücuttaki glikoz, protein ve yağların kullanımı, depolanması ve taşınmasında görev alan anabolik bir hormondur. DM, Tip 1, Tip 2 ve gestasyonel diyabet (gebelik diyabeti) olarak görülür.
Diyabet, kan şekerinin kontrolsüz yüksek olduğu durumlarda çeşitli belirtilere yol açar. Hem Tip 1 hem de Tip 2 diyabette görülebilen genel belirtiler şunlardır:
Diğer belirtiler ise şunlardır:
Tip 1 diyabet, genellikle otoimmün bir reaksiyon sonucu pankreasın insülin üreten β-hücrelerinin kaybı ile gelişir. Genetik ve çevresel faktörler etkili olup, genç yaşlarda başlar ve hızla ilerler. Hücreler glikozu enerji için kullanamayınca vücut yağ yakarak zayıf bir yapıya yol açar.
Tip 2 diyabet, insülin direnci ve β-hücre fonksiyonlarının azalmasıyla ortaya çıkar. Aile öyküsü, obezite, hareketsiz yaşam tarzı, prediyabet ve gestasyonel diyabet gibi faktörler risk yaratır. Hücreler insüline duyarsız hale gelir veya pankreas yeterli insülin üretmez, bu da hiperglisemiye (kan şekeri yüksekliği) yol açar. Genellikle kilolu bireylerde ve erişkin yaşta başlar.
Tip 1 diyabet, doğuştan veya çocukluk döneminde başlar ve yaşam boyu insülin tedavisi gerektirir. Pankreasın insülin üretimi yetersiz olduğunda, dışarıdan insülin alınarak kan şekeri seviyeleri düzenlenir. Düzenli insülin uygulamaları, yeterli fiziksel aktivite, diyet ve takip hastanın yaşam kalitesini artırır.
Tip 2 diyabet, kan şekeri seviyeleri kontrol altına alınamadığında oral antidiyabetikler veya insülin tedavisi gerektirir. Erken dönemde doğru beslenme ve fiziksel aktivite, kan şekerini düzenler ve ilaç ihtiyacı azaltılabilir. Tedavi hedefi, kan şekerini sağlıklı seviyelere çekmek ve uzun vadede korumaktır.
Diyabet hastaları, sağlıklı bir beslenme planı ile kan şekeri ve insülini, HbA1c, kolesterol ve lipid seviyelerini kontrol altında tutulabilir, diyabetin komplikasyonları önleyebilir ve sağlıklı bir vücut ağırlığına ulaşabilirler.
Kontrol altında tutulması gereken en önemli besinler karbonhidrat kaynaklarıdır. Ancak karbonhidratların diyette mutlaka yer alması gerekir, diyetin enerjisinin %45-55'i karbonhidratlardan gelmelidir.
|
Yasaklar |
Alternatifler ve Serbestler |
|
Beyaz Ekmek |
Tam Tahıllı Ekmekler (Kepekli Ekmek, Tam Buğday Ekmeği, Çavdar Ekmeği) |
|
Beyaz Un |
Kepekli Un, Yulaf Unu, Keçiboynuzu Unu |
|
Pirinç |
Bulgur, Kinoa, Greçka, Basmati* |
|
Kahvaltılık Gevrekler |
Şekersiz Yulaf Müsli/Granola |
|
Hazır Gofret |
Şekersiz Yulaf Protein Bar |
|
Hazır Kurabiye, Kek, Pasta |
Evde Pekmez veya Meyvelerle Hazırlanabilir* |
|
Meyve Suyu |
Taze Meyve, Kuru Meyve* |
|
Beyaz, Esmer Şeker |
Pekmez, Bal* |
|
Patates, Bezelye*, Pişmiş Havuç* |
Tüm Sebzeler |
|
Şerbetli Tatlı |
Sütlü Tatlı* |
* Az miktarda kontrollü ve ölçülü tüketilmelidir. Bazı diyabet hastaları tüketmemelidir bu nedenle diyetisyeninize danışmanız önerilir.
Az veya orta yağlı olanlar tercih edilmelidir. Bu seçim, hayvansal yağların insülin direnci üzerindeki olumsuz etkilerini azaltır. Ayrıca balık, içerdiği omega 3 yağ asitleri sayesinde insülin duyarlılığını arttırır, bu nedenle haftada en az 2 kez, toplam 400 gram tüketilmesi önemlidir.
Kurubaklagiller içeriğindeki çözünür lifler sayesinde prebiyotik özelliğe sahiptir ve hem sindirimi destekler hem de kan şekerini dengeler.
Dikkatli tüketilmesi gerekenler: Margarin, tereyağı, hayvansal yağ gibi doymuş yağlar.Tüketimi azaltmak, insülin direncini ve diğer metabolik rahatsızlıkları önlemek için önemlidir.
Tercih edilmesi gerekenler: Zeytinyağı, ceviz gibi tekli doymamış yağlar. Bu yağlar, hem kalp sağlığını destekler hem de metabolik dengeyi sağlar.
Ve,
Aspartam, sukraloz ve stevia gibi enerji içermeyen tatlandırıcılar düşük seviyelerde kullanılabilir, ancak bunların insülin salınımını uyardığı gösterilmiştir bu nedenle tercihen tüketilmemeliler. Ancak paketli diyabetik ürünlerin yüksek doymuş yağ içeriği obezite riskini arttırır.
Limonlu yeşil çay
Yumurta
Peynir (yarım yağlı)
Zeytinyağı
Tam tahıllı ekmek
Söğüş sebzeler
Tarçınlı meyve
Kuruyemiş
Çorba
Yoğurt (yarım yağlı)
Kurubaklagil yemeği
Bulgur pilavı
Limonlu zeytinyağlı salata
Limonlu beyaz çay
Yulaflı meyveli yoğurt
Ayran
Et/tavuk/balık
Zeytinyağlı sebze yemeği
Tam tahıllı ekmek
** Ara öğünler, diyabet hastasına göre (kullandığı ilaç, kan şekeri düzeyi, beslenme alışkanlıkları...) değişir.
Kan şekerini dengelemeyi öğrenmek zaman alabilir, bunun için bir diyetisyenden destek almanız gerekir.